Moskva je rekla svoje: izjave crnogorskog premijera Mila Đukanovića tokom posjete potpredsjedniku SAD Džozefu Bajdenu zvanično su iz Kremlja ocijenjene „neprijateljskim“; političkim činom koji je „u suprotnosti sa tradicionalnim prijateljstvom i međusobnom pomoći među narodima naših zemalja“.
- U svojim nastupima Milo Đukanović je dopustio i neprijateljske izjave na račun Rusije, koje u kombinaciji sa pridruživanjem Crne Gore sankcijama EU protiv Rusije izazivaju duboko razočarenje, navodi se, između ostalog, u saopštenju Ministarstva vanjskih poslova Rusije objavljenom u ponedjeljak.
Naravno, motiv oštrog ruskog, skoro pa infobiroovski intoniranog, reagovanja nije u navodnim Đukanovićevim „neprijateljskim izjavama“ tokom govora u Atlanskom savjetu u Vašingtonu. Spoljna politika Vlade u Podgorici, strateška euroatlanska orijentacija, odavno je poznata i Moskvi i Vašingtonu i Briselu. U Vašingtonu, dakle, nije rečeno ili učinjeno ništa novo. Novost je – realnost crnogorskog priključenja Alijansi: Rusi su, bazirajući se na preciznim obavještajnim analizama, prosudili da će SAD zaista lobirati za brzo priključenje Crne Gore NATO – i to do kraja ove godine.
Dakle, nije bilo greške u prevodu diplomatske note, ruska poruka je prijeteći jasna. Šest dana nakon posjete crnogorskog premijera SAD, zvanična Moskva je procijenila da je zvanična Podgorica napravila odlučujući korak prema Zapadu, da je zakoračila na prag NATO i da time Crna Gora nepovratno izlazi iz zone ruskog uticaja. Zato žučnu reakciju Kremlja nakon Đukanovićevog susreta sa Bajdenom valja tumačiti kao zvaničnu potvrdu da se Rusija - koja je pod Putinovom vlašću obnovila stare imperijalne snove - neće tako lako odreći interesnih sfera.
Preciznije: problem je što Moskva ne želi da Crnu Goru pusti iz bratskog zagrljaja. Naročito ne sada, kada Putinova Rusija sprovodi u djelo novi projekat uzdizanja Rusije u Evropi, ili nove evropske bezbjednosne arhitekture, kako je to još 2009. godine formulisao tadašnji predsjednik Rusije Dmitrij Medvedev.
Nova geostrategijska igra: U stvari: sadašnji konflikti u Ukrajini, rusko zaposijedanje i prisajedinjenje Krima, te mukotrpni javni pregovori na relaciji EU-Rusija - kao i intenzivni tajni pregovori Vašingtona i Moskve povodom situacije u Ukrajini - samo su dio jedne šire slagalice koja se tokom posljednje decenije sklapa na prostoru Evrope.
"Ovo ipak nije vraćanje na Hladni rat, ali jeste obnova korijena Hladnog rata koji nikada nijesu otklonjeni u posthladnoratovskom periodu. Na sceni imamo jedan novi oblik geostrateške borbe", upozorio je nakon ekskalacije krize u Ukrajini nekadašnji šef jugoslovenske diplomatije Budimir Lončar, ocjenjujući da je politika Vladimira Putina rezultat jednog novog, državnog i nacionalnog uzleta Rusije.Iskusni političar i diplomatski bard ukazuje da sadašnja situacija u međunarodnoj politici nastajala „u jednom dužem periodu“.
"Putina je proizvela revoltirana sredina koja je smatrala da Rusiji treba vratiti dostojanstvo, jedno veće samopouzdanje iznutra, a prema vani jednu veću odlučnost. U okviru nove geopolitike i novih odnosa u svijetu, taj ruski nacionalizam sigurno više nije ono što je bio za vrijeme carske Rusije, još manje što je bio za vrijeme Sovjetskog saveza, ali on živi i naravno traži svoj izraz, svoju snagu, kroz okvire koje Rusija predstavlja“, analizira Lončar.
Drugim riječima, vladavina Vladimira Putina označila je i ekonomski i geostrategijski uspon Rusije, druge nuklearne sile u svijetu, koja je tokom posljednje decenije postala jedna od ključnih svjetskih sila u trgovini i plasmanu energetskih roba i usluga, vitalnog elementa svjetske ekonomije. Ruske velike kompanije danas su, ne samo značajni partneri brojnih evropskih zemalja, nego i vlasnici – prikriveno ili javno – dionica brojnih multinacionalnih kompanija. Ruski kapital odavno je na Zapadu, pa Rusija sada tom novom polugom moći pokušava da ograniči dalje širenje zone uticaja Zapada i da se ponovo nametne kao jedna od dominantnih sila. Današnja Putinova Rusija drugačija je od one jučerašnje koju je Jeljcin ostavio na koljenima.
Sa zonom ekonomskog uticaja, srazmjerno su rasle (preciznije: obnavljale su se) i političke aspiracije Moskve i pokušaj uticaja na dešavanja u Evropi. Te znakove pokraj puta valja znati tumačiti i kada je balkanski region u pitanju i upravo o tome svjedoči posljednje saopštenje iz Moskve: Rusija kao velika sila ocjenjuje da je njen strategijski interes, makar što se Balkana tiče, da mala Crna Gora nikako ne pređe na drugu stranu i bude dio zapadne političke hemisfere.
Tiha borba za Mediteran: Brojni, od javnosti do sada prikriveni detalji, ukazuju da Moskva već godinama plete mrežu uticaja u Crnoj Gori i da je prošlogodišnja molba za stacioniranje ruskih brodova u luci Bar bila dio jedne šire ruske kampanje pozicioniranja na Mediteranu.
Naime, zamisao o postavljanju stalnih ruskih mornaričkih snaga u Mediteranu kao stalnih borbenih jedinica konačno je uobličena 2012. godine i motivisana je – zbog rata u Siriji – potrebom za rastućom ruskom aktivnošću u regiji. I kao obnavljanje davnašnjeg ruskog nauma o trajnom izlasku na topla mora.
Od početka sedamdesetih godina sve do raspada Sovjetskog saveza (1992) dio mornarice SSSR-a, stalno je bio pozicioniran u vodama Mediterana. U Siriji je, u luci Tartus, još od 1974. godine bila ruska baza koju je koristila tadašnja Peta operativna flota. Nakon 1992. godine, rusko prisustvo je u vodama Mediterana značajno smanjeno, ali je kriza u Siriji koja traje posljednje tri-četiri godine, te neizvjesnost od NATO intervencije u toj zemlji, praktično primorala novu Putinovu Rusiju da hitro traga za drugim lokacijama na kojima bi mogla stacionirati svoje brodove na Mediteranu. Krajem maja 2013. godine nalogom ruskog vojnog ministra ponovo je odlučeno da Ruska federacija mora imati stalno prisustvo na Mediteranu, a za novog komandanta imenovan je Jurij Zemiski (Yuriy Zemiskiy), dotadašnji zamjenik komandanta Crnomorske flote.
Nova doktrina je, prosto, nametala i potragu za novim rješenjima o stacionarnim morskim bazama na Mediteranu, jer sirijska luka Tartus nije pogodna za raspolaganje većim vojnih kapacitetima za koje je Moskva smatrala da su geostrategijski neophodni na Mediteranu. Kako su države članice NATO bile isključene kao moguće opcije, izbor Moskve se praktično sveo na tri zemlje koje imaju lučke kapacitete za mornaričke baze i koje bi mogle, zbog političke situacije, da možda budu budući partneri: Egipat, Kipar i – Crna Gora.
Naravno, nije riječ o potrazi za klasičnim vojnim bazama, poznatim iz vremena Hladnog rata, niti je tako nešto izvodljivo u sadašnjem odnosu međunarodnih snaga. Zato je Rusija krenula u potragu za državom, regionalnim partnerom, koji bi dozvolio ruskim brodovima da koriste luke za snabdijevanje gorivom i drugim potrebama, opravkom i redovnim servisiranjem brodova. U slobodnijem prevodu: nije klasična vojna baza, ali može da služi baš kao vojna baza.
Ruska potraga: Potom je krenula tiha diplomatska ofanziva koja je trebalo da nađe državu-donatora.
U junu 2013. godine kiparski ministar spoljnih poslova Joanis Kosouludes je izjavio da je Rusija tražila dozvolu da uplove ruski ratni brodovi u kiparsku mornaričku bazu u Limasolu i da koriste vazduhoplovnu vojnu bazu Andres Papandreu u Pafosu. Nakon više bilateralnih razgovora Rusima je ipak uskraćena dozvola za stacioniranje u luci, ali je data privremena dozvola – u hitnim situacijama - ruskim vojnim transporterima da slete na aerodrom u Pafosu radi kratkoročnog, nužnog, snadbijevanja brodova i rotacije vojnika.
Početkom jeseni 2013. godine na sastanku ministra aspoljnih poslova Ruske federacije i Egipta slična molba – za korišćenje luka – upućena je i Egiptu. Kako se navodi u specijalizovanim vojnim časopisima, Rusi su imali u vidu četiri moguće egipatske luke – Aleksandriju, Damletu, Port Said i Rosetu. Prema istim izvorima, tokom sastanka ministara, ruska krstarica Varjag (Varyag, na slici) je uplovila u luku Aleksandrija nakon mnogo godina.
Ipak, Egipat nije prihvatio rusku ponudu, pravdajući se da bi dopuštanje stranim zemljama da uspostave čak i neformalne vojne baze na egipatskom tlu bilo podrivanje egipatske suverenosti.
Crnogorski izazov: Onda je na red došla - Crna Gora, “tradicionalni ruski prijatelj”.
Prvo je, diplomatskim kanalima, zatraženo da ruska delegacija, na čelu sa već pominjanim admiralom Zemiskim posjeti Ministarstvo odbrane, da se razgovara o mogućnosti stacioniranja ruskih brodova na Crnogorskom primorju. Do razgovora nije došlo, uprkos insistiranjima ruske strane.
Potom je ruski vojni ataše i zvanično zatražio da ruska flota na Mediteranu može koristiti luke Bar i Kotor za stacioniranje i servisiranje ruskih vojnih brodova i “drugih materijano-taktičkih potreba, snabdijevanja gorivom i potrepštinama”.
Crnogorski odgovor: U pojedinim analizama vojnih eksperata iz ruskih vojnih časopisa navodi se da su Rusi bili gotovo ubijeđeni da - uprkos političkom opredjeljenju crnogorske vlasti ka euroatlanskim integracijama - zvanična Podgorica neče imati političke snage da tek tako odbije rusku “molbu”, prvenstveno zbog niza isprepletanih odnosa Rusije i Crne Gore.
Naime, od nezavisnosti 2006. godine, priliv ruskog kapitala u Crnu Goru enromno je porastao, ruski tajkun Oleg Deripaska, oligarh blizak Vladimiru Putinu, strategijski je kupio ključni industrijski resurs Crne Gore – Kombinat aluminijuma Podgorica. Značajno je porastao i broj ruskih kompanija koje su otvorile biznis u Crnoj Gori, a ruski građani su, tokom prvih pet godina crnogorske nezavisnosti, pokupovali brojne nekretnine na Crnogorskom primorju i unutrašnjosti Crne Gore. U međuvremenu, crnogorski turizam postao je vitalno zavisan od hiljada ruskih turista koji svakog ljeta pohode Crnu Goru...Taj ruski ekonomski nalet na Crnu Goru, računali su u Moskvi, biće značajna poluga i za politički pritisak na Podgoricu da izađe u susret ruskom zahtjevu za lukama Bar i Kotor. Uz sve to, ne treba smetnuti iz analize da su, upravo tokom posljednjih sedam godina, u Crnoj Gori osnivana brojna udruženja rusko-crnogorskog prijateljstva, da se rascvjetala saradnja Srpske pravoslavne crkve i Ruske pravoslavne crkve; da su u samo nekolike godine sagrađene čak tri ruske crkve na crnogorskoj teritoriji; da je formiran - uz učešće raznih bratskih udruženja i “nezavisnih” intelektualaca - čitav anti-NATO pokret… Ukratko: stvorena je razgranata nezvanična ili poluzvanična mreža ruskog uticaja koji je Moskvi ulivao nadu da će, Crnogoci, kao nekada “ginuti za majčicu Rusiju”. I odgovoriti pozitivno na ruski zahtjev.
Posredni pritisak ipak nije urodio plodom: Podgorica je rekla - ne. Ministarka odbrane Crne Gore Milica Pejanović-Đurišić nikada se tim povodom nije srela sa ruskim zvaničnicima, crnogorski premijer Potom je ruski ambasador u Podgorici Andrej Nesterenko priznao da je Moskva “bila zainteresovana” da razgovara sa čelnim ljudima crnogorske vojske o mogućnosti da ruski ratni brodovi pristaju u luke Bar i Kotor, ali da Ministarstvo odbrane Crne Gore - "nije željelo ni da čuje za to"!
Crnogorska poruka je bila poslata, a onda je iz Moskve kao prvi plotun javne opomene odjeknula ona čuvena izjava ruskog ambasadora u Srbiji Aleksandra Čepurina koji je – na jednom skupu u Beogradu, odgovarajući na pitanje da li se ikako može zaustaviti priključenje Crne Gore NATO-u – znakovito konstatovao da “u politici, kao i svuda, postoje majmuni” te da su crnogorska stremljenja priključenju NATO – “majmunska posla”.
Ljutnja i uvrede bile su znak da je Moskva shvatila da Crna Gora neće odustati od puta evroatlanskih integracija. Zato i ovosedmičnu objavu Ruskog ministarstva vanjskih poslova, ocjenu povodom crnogorskog puta u NATO, treba tumačiti kao nastavak upozorenja – civilizovaniji od Čepurinovog - ali jasan signal da Moskva ne doživljava Podgoricu kao mogućeg strateškog partnera, čak ni kao državu-prijatelja. To je, nema sumnje, najznačajnije narušavanje rusko-crnogorskih odnosa u novijoj istoriji.Strategijska prekretnica: Velike sile, kakva jeste Rusija, sebi mogu da dozvole da odnose sa jednom državom privremeno zamrznu, otople ili stave ad acta, zavisno od njihovih geopolitičkih interesa i u skladu sa njihovim imperijalnim projektima.
Ali, za Crnu Goru priča nije završena. Ona se iznova otvara, nalik onoj kada je trebalo napraviti izbor u vrijeme knjaza Danila, ili Šćepana Malog, ili onaj iz 1948. godine, vremena IB-a. Pred malom balkanskom državom, koja je na značajnom i izazovnom prostoru preko kojeg se ukrštaju interesi velikih sila, ciklično se kroz istoriju otvara dilema. Ne ona prosta - kojem se carstvu privoljeti, birati između Istoka ili Zapada, Rusije ili NATO, nego ključno pitanje: kojim putem dalje?
Ovdje se, na žalost, istorija najčešće ponavlja kao farsa. „Živim za taj dan da obučem uniformu ruske vojske i da ruski komandanti zagospodare ovim prostorima. Taj dan sigurno nije daleko“, uksliknuo je posredstvom ovdašnjeg lista Dan, izvjesni Dragoslav Vukićević, predsjednik sekcije mladih Udruženja ratnih dobrovoljaca i veterana. Riječ je o jednom iz ekipe žovijalnih domaćina iz Vasojevića koji nedjeljama, posredstvom medija, nude za simbolične svote novca svoja imanja na sjeveru Crne Gore za – rusku vojnu bazu. Juče je, valjda ohrabren reakcijom Moskve, domaćin otišao korak dalje i u ime grupe uzviknuo: ne bi, kažu, naplatili ni jedan cent (čitaj: ne bi uzeli ni rublju) za svoja imanja, samo da pravoslavni, naši Rusi. konačno dođu i da nas ljudski zaposjednu.
Djeluje šašavo, ali je u stvari to samo prizemna razrada ideje odbrane pravoslavne međunarodne zajednice, pravljenja istočne granice protiv imperijalističkog naleta zapadne civilizacije. Nešto o čemu mitropolit Amfilohije Radović i sveštenici Srpske pravoslavne crkve odavno pojaju u novovizantijskim manastirima izgrađenim, uz amin crnogorske „prozapadne vlasti“, širom Crne Gore. Zbog toga su, u ratnim godinama, osveštavani noževi i puške - da nekrst ne zavlada a zaštitnica Rusija prevlada. Njima je poruka iz Moskve došla kao, kako se kaže, melem na dušu, potvrda da su oni na pravom putu.
Nekim drugim akterima, ne manje značajnim na crnogorskoj političkoj sceni, moskovski crveni karton Podgorici, bio je, izgleda, simbol za onu dnevno-političku borbu - protiv Đukanovićeve vlasti. Jedan od lidera Demokratskog fronta, Goran Danilović, brzopotezno je zaključio da se premijer Đukanović, pričom u SAD, izigrao Ruse i preigrao - sebe. „Neopreznost i želja da se pošto-poto, i preko reda, odnosno preko Krima i Ukrajine, uđe u NATO, politički gledano, “došla glave" je glave takvoj politici", konstatovao je Danilović, očito računajući da su sve kritike na račun vlasti dobre.
Njegove opozicione kolege iz SNP-a otišle su korak dalje. Veliki korak – pravo u Rusiju. „Rukovodstvo Socijalističke narodne partije će u narednih desetak dana zvanično posjetiti Rusku Dumu, Vladu Rusije, Predsjedništvo i najveće crkvene velikodostojnike, gdje želimo jasno i javno pokazati da neodgovorne izjave Mila Đukanovića ne predstavljaju volju ogromne većine građana Crne Gore" – saopšteno je iz Medijskog pula SNP-a. Esenpeovci, srećom, nijesu obećali da će da zatraže da ruske trupe intervenišu, kao nekada u Čehoslovačkoj, i svrgnu odnarođeno rukovodstvo.
Upravo ove i ovakve reakcije u Crnoj Gori nakon istupa Moskve ukazuju da mnogi ovdje ne vide ni korak dalje od obične, prizemne, politike koja ne ide dalje od lokalnih izbora 25. maja. Priča o trouglu SAD (NATO) - Crna Gora - Rusija, nije dnevnopolitička igra, i ne treba da služi za održanje ili svrgavanje Đukanovića. Ovo je u stvari mnogo važnija priča – crnogorska odluka o izboru puta.
U stvari, ovih dana se u Crnoj Gori u stvari testira istinitost jednog, od obnove nezavisnosti, jedinog postignutog konsenzusa: o putu Crne Gore u pravcu Evrospke unije, evropskoj budućnosti Crne Gore. To je nešto o čemu za što se formalno zalažu i u šta se u parlamentu zaklinju oni koji donose odluke - i vlast i opozicija.
Konsenzus, međutim, čine djela a ne riječi. I zato se postavlja pitanje: da li je taj formalano postignut konsenuz i stvaran u realnom životu Crne Gore? Ili tek poza pred domaćom javnošću i Briselom? Jer: licemjerno je pričati o posvećenosti idealima i standardima Evropske unije, a biti protiv odluka Evopske unije kojima se sankcioniše ponašanje Rusije u slučaju Krima i Ukrajine; opasna je iluzija zagovarati teorije u crnogorskoj neutralnosti, a ne posjedovati silu i mehanizme očuvanja integriteta male države; nemoguće je biti članica NATO i imati ruske vojne baze na Jadranu...
I zato će u danima koji dolaze biti značajno pratiti buduće poteze ovdašnjih političkih aktera, partija i, uopšte, društvene elite. Nije ovdje riječ o Rusiji, SAD, EU ili NATO... Crna Gora mora da se pogleda u ogledalo: je li sposobna da napravi izbor i povuče neophodne poteze da zaista bude dio Evrope?
Draško ĐURANOVIĆ
