Više kraljeva, po nekim izvorima čak šest, iz crnogorske dinastije Vojislavljevića sahranjeno je u manastiru svetoga Sergija i Vakha, na lijevoj obali Bojane, desetak kilometara od Skadra, u mjestu koje lokalno stanovništvo zove Sirc ili Širć. Ovaj manastir-mauzolej nastao je nakon što se prijestonica Duklje, u vrijeme Mihaila i njegova sina, cara i kralja Bodina, krajem XI v. preselila u Skadar. Ali, grobovi naših kraljeva sada su praktično - u mulju Bojane.
Novim putem od Podgorice do Skadra, pa do Crkve sv. Sergija i Vakha trebalo bi da se stiže za sat i po vožnje. Do Skadra to i jeste tako. Ali, kada krenete na konačno odredište gdje ste namjerili, tu već počinju da se komplikuju stvari. Što zbog nepoznavanja jezika, neupućenosti lokalnog stanovništva, kao i mjesta i položaja Manastira sv. Sergija i Vakha.
Zahvaljujući ljubaznom stanovniku Skadra, koji je dobar poznavalac crnogorskog jezika, uspjeli smo da relativno brzo lociramo položaj i put do Manastira sv. Sergija i Vakha. Napuštamo Skadar i nakon desetak kilometara dobrim putem koji prati tok Bojane dolazimo do mjesta Shirq. Odatle se ide makadamskim putem prema Bojani. Prolazimo kroz omanje naseljeno mjesto i stižemo do nasipa koji je visok više od deset metara i nalazi se otprilike na pola puta do našeg odredišta.
Polako se spuštajući sa nasipa makadamom odjednom izbijamo na plato pored Bojane na kojem vidimo ostatke crkve u kojoj su sahranjeni dukljanski kraljevi Mihailo, Bodin i Vladimir.
O dalekoj istoriji ovih prostora govori se, prilično opširno, u Ljetopisu popa Dukljanina i opisuje mjesto sahrane prvog dukljanskog kralja Mihaila: „U to vrijeme preminu kraljica i Mihala prihvati kraljevstvo. On je imao sedam sinova čija su imena ova: Vladimir, Prijaslav, Sergije, Derija, Gavril, Miroslav i Bodin. Kralj Mihala međutim, vladaše trideset i pet godina i umrije. Sahranjen je s velikom čašću u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha.
O istorijskom značaju kralja Mihaila dokumentovano govori akademik dr Radoslav Rotković koji je decenijama proučavao istoriju Duklje, kao i sudbinu kraljevstva Slovena.
- Mihailo Vojislavljević je naš prvi kralj za kojega imamo arhivsku potvrdu, jer ga tako oslovljava papa Grgur VII 9. I 1077. godine. Ali ako se Nova godina računa od 1. marta, to je 1078. godina. No, u tome pismu papa ne raspravlja sa Mihailom pitanje kraljevske titule, niti mu dodjeljuje krunu, nego ga obavještava da nije mogao donijeti konačnu odluku o pitanju Barske nadbiskupije, s obzirom na dubrovačke pretenzije na južni Jadran. Naime, u vrijeme Samuilovoga pohoda oko 990. godine, iz Duklje je pobjegao dukljanski biskup i sklonio se u Dubrovnik, pa su Dubrovčani željeli da iskoriste to kao dokaz da je dukljanska episkopija preseljena u Dubrovnik, i da oni imaju pravo na Bar. Ovaj spor je završen tek 1252. godine, kada je papa imenovao Jovana Plano de Karpina za barskoga nadbiskupa, ističe dr Rotković i objašnjava kako je i kada papa Mihaila nazvao kraljem Slovena.
- Dakle, papa piše „Michaeli Sclavorum regi“, Mihailu kralju Slovena i to 9. januara, a to znači da je o toj tituli odluka donesena ranije, najkasnije 1077, a to je 140 godina prije nego je papa Honorije III poslao krunu Nemanjinome sinu, koji je tako nazvan Prvovenčanim, jer je bio prvi srpskom krunom ovjenčani kralj. Da je Mihailo Vojislavljević bio srpski kralj, on bi bio Prvovenčani, objašnjava Rotković.
- Mi ne znamo kada je Mihailo priznat za kralja. Možda je kralj bio već njegov otac Dobroslav, koji je nakon blistavih pobjeda nad Vizantijom 1040. i 1042. dobio ime Vojislav (proslavljen na vojištu) i Stefan, a to na grčkome označava krunisanu glavu. Ovaj Dobroslav – Stefan Vojislav sahranjen je u dvorskoj kapeli kod Bara oko 1150. g. Naslijedio ga je Mihailo. U vrijeme Mihaila i njegova sina cara i kralja Bodina krajem XI v. prijestonica se seli u Skadar i šest naših kraljeva je sahranjeno u manastiru Sv. Sergija i Vakha na lijevoj obali Bojane, navodi akademik Rotković.
„Poslije toga Bodin, uzevši kraljevstvo, prodre u Zetu i poče da savlađuje svoje rođake. Tada Petar arhiepiskop barske stolice, čovjek zapamćen po dobru, vidjevši da je među braćom velika svađa i nesloga, posredovao je zajedno sa sveštenstvom i narodom, nagovorili su ih i pomirili ih. I Bodin i braća međusobno se zakleše da ce živjeti miroljubivo i spokojno. Potom se Branislavu rodi šest sinova, čija su imena ova: prvorođeni Predinja, Petrislav, Gradinja, Tvrdislav, Dragel i Grubeša. Kralju Bodinu, pak, rodi četiri sina Jakvinta, kćer Arkirica iz grada Barija, čija su imena ova: Mihala, Đorđe, Arkiric i Toma. Vladao je naime (Bodin), dvadeset i šest godina, a u dvadeset drugoj godini pogubio je svoju braću. Kad se navršilo dvadeset i šest godina i pet mjeseci njegovog kraljevanja, preminuo je i sahranjen je po kraljevskom običaju u manastiru Svetih mučenika Srđa i Vakha“, navodi se u ovom istorijskom izvoru.
Političko čitanje istorijskih fakata: Ljetopis popa Dukljanina je za prepoznavanje najranijeg perioda starocrnogorske državnosti dokument od neprocjenjive vrijednosti. Da nema njega veliko je pitanje kako bi se pisali istorijski događaji vezani za nastanak prve države i dinastije na teritoriji Crne Gore.
Naime ako pogledate savremene istorijske izvore možete doći do interesantnih saznanja koja, reklo bi se, imaju malo oslonca u istoriografiji i hronologiji državnosti Crne Gore. Samo jednim pretraživanjem na internetu o prvom dukljanskom kralju Mihailu otkrićete mnogobrojne izvore koji se neće slagati sa istoriografijom. Čak se i popularni Politikin zabavnik „popularno“ bavi ovim istoriografskim pitanjima. Na linku http://www.politikin-zabavnik.rs/2007/2868/01.php možete pročitati sljedeće zapažanje: „У приморју, најважнија српска држава била је Дукља (касније Зета), која се ....Према попу Дукљанину, краљ Михаило, Бодинов отац, имао је не мање ...itd.
E, sad Politikin zabavnik je štivo za djecu „od 7 do 77 godina“. Ili možda nije? Izgleda da su se pojedinci vratili štivima za djecu u poznim godinama prenebregavajući ono što piše u ozbiljnim istorijskim izvorima. Slični neistorijski zapisi mogu se pročitati i na srpskoj wikipediji gdje se može pročitati “primijenjena nova srpska istorija“: „Михаило Војислављевић је био први српски краљ који је владао Дукљом (Зетом).... од кога је покушао да издејствује oбнову Дукљанске архиепископије.“.
Činjenično stanje daje drugu i drugačiju sliku o prvim kraljevima i državama Slovena na ovim prostorima. Duklja je najstarija država Slovena koja nastaje na području današnje Crne Gore. Pod dinastijom Vojislavljevića Duklja je postala kraljevina u 11. vijeku. Vojislav, dukljanski knez, nakon što je 1042. potukao Vizantijce tokom Bitke kod Tuđemila, osamostalio je Duklju. Njegov sin Mihailo će najkasnije 1078. postati kralj Duklje. Mihailo, dukljanski kralj, vladao je od 1046. do 1081. Kraljevske oznake dobio je u pismu Pape Grgura VII 9. januara 1078. godine, gdje ga Papa naziva Kraljem Slovena (Sclavorum Regi).
Dok smo se pripremali na put do Manastira sv. Sergija i Vakha pokušali smo da u Upravi za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore dobijemo dokumentaciju o ovom, po našem mišljenju, izuzetno važnom kulturnom dobru vezanom za istoriju crnogorske državnosti. Međutim, tamo ne postoji dokumentacija o ovom kulturnom dobru! Da li je Manastir sv. Sergija i Vakha zbilja toliko nevažan za današnje prilike, da se nije uopšte ni evidentirao u upravi i ranijem Zavodu za zaštitu spomenika?
Nije to, međutim, samo propust koji se - eto dešava - jer su crnogorske institucije zakonski obavezne da se staraju o zaštiti i očuvanju dobara koja se nalaze u inostranstvu, ako su od značaja za njenu istoriju ili kulturu. Zakon o zaštiti kulturnih dobara u odjeljku Obaveza zaštite u članu 6. izričito kaže „Crna Gora je dužna da obezbjeđuje zaštitu i očuvanje svih kulturnih dobara koja se nalaze na njenoj teritoriji, uključujući unutrašnje vode i teritorijalno more, kao i da se stara o zaštiti i očuvanju dobara koja se nalaze u inostranstvu, ako su od značaja za njenu istoriju ili kulturu“.
No, dok se legislativa ne počne sprovoditi i u ovom segmentu zaštite kulturnih dobara, ta dobra će biti - ostavljena na brigu drugih ili prepuštena propadanju i zaboravu.
- Natpisi na ovome manastiru djeluju zagonetno, ako se ne uzme u obzir pozicija manastira, koji je prvo bio ozidan preblizu obale koja se odronjavala, pa je manastir zidan ponovo sve dalje od obale, tako da se grobovi ovih šest naših kraljeva sada nalaze u mulju Bojane. Pa pošto se priča o produbljavanju korita Bojane, treba prethodno da se identifikuju ove grobne ploče, pa tek onda da se pošalju mašine da dube korito, ističe da Rotković i napominje da zapuštenost ovog istorijskog spomenika je priča i o današnjoj Crnoj Gori koja ne želi da ispita i spozna vlastite korijene.
- Našim rukovodiocima je prijatno kada mogu da govore o Crnoj Gori kao hiljadugodišnjoj državi, ali te grobne ploče naših kraljeva su opipljiv dokaz te starine, jer je pop Dukljanin sa njih ispisivao podatke koliko je koji od tih kraljeva vladao. Ne vidim da bilo ko u Crnoj Gori o ovome vodi računa, konstatuje akademik Rotković.
Inače, manastir sv. Sergija i Vakha na Bojani je nekadašnja benediktinska opatija iz srednjeg vijeka, čije se ruševine naziru i danas. Nije poznato kada je podignut benediktinski samostan. Iako predanja vezuju crkvište i za vrijeme cara Justinijana, nekoliko vijekova ranije, manastir je najvjerovatnije nastao u XI vijeku. Kako je već rečeno, Ljetopis popa Dukljanina, navodi samostan kao grobnu crkvu istorijski poznatih kraljeva iz porodice Vojislavljevića, Mihaila i njegovog sina Bodina, kao i njihovih potomaka, Vladimira i Gradihne. Kasnije su je, dok je bila u sastavu srpske srednjovjekovne države, obnavljali kraljica Jelena Anžujska sa sinovima i kralj Milutin.
Imala je osnovu trobrodne bazilike, dužine 20 metara, pokrivene dvoslivnim krovom. Uz nju se nalazio i visoki zvonik, koji je još uvijek postojao 1686. godine. Napravljena je naizmjeničnim redovima kamena i opeke, između kojih su tanki slojevi maltera. Ovakvo ređanje se razlikuje od vizantijskog kombinovanja kamena i opeke, uobičajenog za spomenike vardarskog i moravskog stila, a karakteristično je i za benediktinsku arhitekturu juga današnje Italije tj. prostora nekadašnjih normanskih država. Pored toga, u njenoj arhitekturi primjetne su primjese gotike.
Albanska država je ovaj lokalitet stavila pod zaštitu kao zaštićeni spomenik kulture. Mogu se primijetiti radovi koji su vršeni na sanaciji i stabilizaciji samog postojećeg objekta, kao i na obali Bojane gdje su podignuti betonske podzide. U vodi se uočavaju žičane košare napunjene kamenjem koje dodatno podupiru betonski zid da ga Bojana ne bi odnijela.
Povedeni čestim izgovaranjem imena mjesta Shirq u kojem se Manastir sv. Sergija i Vakha nalazi, koje se izgovaralo sirc ili širć, pitali smo našeg saputnika iz Skadra koje bi značenje bilo te riječi na crnogorskom jeziku. On je bez dvoumljenja odgovorio: „I na našem i na vašem jeziku znači isto – srce“.
Zvuči isto, samo što je izgleda kod nas to srce zaboravljeno.
Ivan KERN
FOTO/VIDEO: Portal Analitika
