U posljednjoj deceniji, od skoro četiri koliko postoji, (naravno, ne sa ovolikim brojem univerzitetskih jedinica), kroki za portret državnog crnogorskog univerziteta izgledao bi ovako: umjesto od sve nižeg budžeta, sve više živi od samofinansirajućih studenata (u ovoj 11 miliona iz budžeta i očekivanih osam od samofinansiranja), koji se upisuju bez ikakve strateške upisne politike. To je kao posljedicu imalo značajno srozavanje nivoa studija, kriterijuma i znanja.
U najkraćem - ono što ga izdržava, to ga iznutra i izjeda.
Sa druge strane, dug Univerziteta prema povjeriocima i nedostajuća sredstva nikako da se spuste ispod više miliona eura. Posljednjih godina, dug je rastao kao kvasac, taman kao i broj novih magistara i novih doktora nauka.
Dobar broj univerzitetskog kadra stambeno je zbrinut, ali uz velike dugove Univerziteta prema favorizovanom građevinskom izvođaču. Univerzitetska kasa prazna, uz enormno visoka primanja profesora na nekim fakultetima, koje niko do skora nije kontrolisao.
Bolonjska reforma dovedena u nekim slučajevima do karikaturalne forme - od pretrpanih amfiteatara i učionica, do toga da studenti za čiji je kasniji posao elokvencija značajan faktor, ne progovore tokom polaganja ispita, jer je sve na testovima i “zaokruživanju tačnog odgovora”.
Jednom riječju, dešavaju se stvari kao i u mnogim drugim ustanovama i preduzećima u Crnoj Gori, pa i u cijeloj državi – nedostatak vizije razvoja, nekontrolisano trošenje, poslovno-finansijske kombinacije koje bi kvalitetnije uradio dobar seoski domaćin nego silni doktori nauka…
Bura u čaši vode: Prije nekoliko dana, Univerzitet, koji ima 23 fakultetske jedinice, objavio je konkurs za upis ukupno - 4. 229 brucoša. Od toga broja, samo 1.752 finansiraće država, a ostalih 2.477 finansiraće se sami, izdvajajući 500 eura po semestru, odnosno hiljadu za godinu.
Uprkos najavama da će Pravni stornirati upis samofinansirajućih studenata, zbog ukinutih ovlašćenja nad novcem, ponovo ih je na spisku konkursa 300, uključujući po stotinu na kompletnoj kriminalistici i pravu u Budvi.
Najave smanjenja budžeta za Univerzitet, međutim, ostvarile su se, pa je tako ove godine državni crnogorski Univerzitet dobio od države 11, 2 miliona eura. A ta je stavka, gledajući unazad, samo do 2009, izgledala ovako: 13,29, pa 13,5, pa 14,7, pa - – 17 miliona eura. U odnosu na prije četiri godine – šest miliona eura manje za fakultete i ukupno 1.160 zaposlenih.
“U ovom momentu, oko 235 hiljada eura nedostaje mjesečno za plate zaposlenih. Sa 42 hiljade eura za honorare profesorima na Medicinskom fakultetu, to je već - 277 hiljada eura. Pa studentski parlament košta 96 hiljada eura godišnje, honorari za profesore koji dolaze iz Skadra koštaju oko 60 hiljada godišnje…”, pokušava predsjednik Upravnog odbora Duško Bjelica da objasni situaciju za Portal Analitika….
Za koji dan, biće godina od kada Univerzitetom rukovodi novi Upravni odbor, na čijem je čelu dekan Fakulteta za sport u Nikšiću, a čiji je zadatak, između ostalog, da sanira finansijsko stanje u instituciji koja je već dugo ličila na probušenu kesu u koju se sipa voda, odnosno, da uvede nešto reda u kući koja je počela da liči na “siromašnu zemlju bogatih pojedinaca”.
Primjera radi, samo bivši dekan Pravnog fakulteta u Podgorici, Drago Radulović, imao je mjesečna primanja oko 3.700 eura! Plate koje su se vrtjele oko tri hiljade eura, uopšte nisu bile rijetkost na Pravnom, ali i na nekim drugim fakultetima, na kojima se i uvriježilo mišljenje da studentu za njegov novac ne treba pružiti baš ništa, osim lako stečene diplome.
“Mnogi su smatrali da je za platu dovoljno ujutro ustati iz kreveta. Sve iznad toga, bio je honorar”, opisuje Bjelica slikovito situaciju.
U stolicama za šestogodišnjake: Sa druge strane, kako se mogu čuti pouzdane priče, studenti u Beranama su se, u nekim zimskim danima bez struje, smrzavali u nezagrijanim prostorijama učionica u jednoj osnovnoj školi, i to na malim stolicama prilagođenim šestogodišnjacima, uz mobilne telefone koji služe kao priručne lampe. Nije rijetkost ni da student Pravnog ili Ekonomskog odustane od predavanja već prvog dana studija, nakon bezuspješnog pokušaja da u amfiteatru nađe makar mjesto za stajanje.
Raščlanjujući stavku po stavku, Bjelica kaže da je univerzitetski budžet tanji za oko šest miliona eura od realnih minimalnih potreba. Taman za onoliko koliko je bio veći 2009. Mada, poznavaoci tvrde da je realna potreba Univerziteta duplo više od sadašnje svote, ako bi se želio normalan naučno-istraživački rad.
U svakom slučaju, zatečena prazna kasa zahtijevala je duboke rezove i mnoge nepopularne mjere. Bjelica smatra da su trenutni dugovi Univerziteta prema povjeriocima oko četiri miliona (ne računajući dug zaposlenima za povećanje plata prema kolektivnom ugovoru od 3 odsto godišnje, koji je dostigao cifru od oko tri miliona, i nikako ne bi valjalo da bude sudski naplaćen, kao što je bio slučaj sa dugovanjima prema građevinskoj firmi “Kroling”) .
„Do sada smo uspjeli da vratimo dug od 2 miliona i 370 hiljada eura koje je prethodni Upravni odbor podigao da daje plate. Plate su dijeljene iz kredita, a Univerzitet se bavio građevinarstvom! Obustavili smo raspodjelu stanova koja je neprimjereno dugo trajala. Po konkursu raspisanom 2010. godine, stanovi su se dijelili u 2012. Zatekli smo oko million eura duga za struju, oko 200 hiljada za vodu...Dug prema EPCG prebijen je dijelom kroz kompenzaciju, dijelom prodajom stanova,“ objašnjava sagovornik Portala Analitika.
Kasa je nedavno potpuno centralizovana i Bjelica pokazuje dnevni izvod troškova i prihoda na svim univerzitetskim jedinicama.
„Jedna od mjera koje smo usvojili radi stabilizacije stanja, jeste izdvajanje u zajedničku kasu po pojedinačnim skalama umjesto jednako, po 20 odsto. Tako će oni koji zarađuju do 300 hiljada izdvajati 30, koji zarađuju do 500 hiljada -35 odsto, koji zarađuju preko 500 hiljada - 40 odsto, a oni koji, kao Pravni fakultet ili Ekonomski, zarađuju preko milion eura godišje, izdvajaće 45 odsto u zajedničku kasu. Pomorski ima zaradu od obuke pomoraca, Mašinski od tehničkih pregleda vozila, Medicinski od specijalizacija i tako dalje. Da bismo stimulisali one koji ne zarađuju od školarina, već sa tržišta, njima smo odredili procenat od deset odsto za izdvajanje,“ kaže dalje Bjelica, ne negirajući da je stvorio dosta odijuma prema sebi i Upravnom odboru.
„Znam da nekima nije pravo ali, što ćemo da radimo sa dva časa Rimskog prava nedjeljno? Neki profesori godinama primaju platu, a da ne rade ništa. Ti nisu imali problem sa novim Upravnim odborom, nego sa zakonom. Mi smo snimili u cent sve prihode i rashode, izvršili pravnu i finansijsku kontrolu na svim univerziteskim jedinicama, uveli javnim konkursom eksternu reviziju za 2011. i za 2012. godinu za finansijsko poslovanje. Univerzitet Crne Gore nije skup 23 nezavisne firme, već holding, sa zajedničkim PIB-om“, objašnjava Bjelica.
Istorijat jednog kolapsa: Profesor Radenko Pejović sa Građevinskog fakulteta, važi za dobrog poznavaoca prilika na Univerzitetu Crne Gore, jer je bio član i Senata i Upravnog odbora, i prorektor. Govoreći o genezi upravljanja Univerzitetom, primjećuje da se nekada od države dobijalo dovoljno za plate i za materijalne troškove, a tehnički fakulteti su imali i tu prednost da su mogli sarađivati sa privredom, raditi projekte.
„Mogli smo solidno raditi i ulagati u razvoj fakulteta. Od zarađenih sredstava 25 odsto smo odvajali za fakultet, slali mlade saradnike na usavršavanja i simpozijume. Situacija se za nas promijenila 1998. kada je donešen Zakon o izgradnji objekata, po kojem samo privredna društva mogu da projektuju, a nikako oni koji su na budžetu. To je kao da hirurgu zabranite rad sa pacijentima, a mora da nauči studente kako da operišu“, slikovito objašnjava Pejović.
Prije devet godina, uvodi se i sistem samofinansiranja.
„Tada nam je država skresala budžet, a popularni fakulteti poput ekonomije i prava upisivali su bez ikakvih granica, te ušli u jednu apsurdnu situaciju – imaju dobre plate zahvaljujući upisninama, ali se kvalitet studija srozao, jer na jednog profesora na tim fakultetima dođe po hiljadu i po studenata“, ističe Pejović, podsjećajući da su tehnički fakulteti specifični, jer moraju za svakog studenta obezbijediti barem sto i stolicu.
„Znate, Bolonja nije kruta. Ona je ustanovila samo minimum standarda i podrazumijeva zajednički aktivan odnos. Profesori na Univerzitetu Crne Gore dođu da održe nastavu 2-3 sata, a poslije se bave nekim drugim biznisom i svojim privatnim firmama. Zamislite fakultet koji upiše 400 magistranata i 50 doktoranata! Naravno, i u pozadini hiperprodukcije diplomaca, magistara i doktora nauka, dijelom je ekonomski faktor, jer - sve se to fino plaća“, kaže Pejović.
Kroling i navodno favorizovanje privatnih univerziteta: Kroling je privatna građevinska firma iz Danilovgrada koja je uradila i “profesorsku” zgradu u Džordža Vašingtona, dvije nove preko puta Delte, zgradu novog studentskog doma, i započela gradnju zgrade za tri fakulteta – FPN, Institut za strane jezike i farmaciju pored Tološke šume.
Pejović tvrdi da je na zgradi u Džordža Vašingtona obrnuto oko 60 miliona eura, a da se Univerzitet počeo baviti gradnjom u doba rektora Ljubiše Stankovića, čiji je mandat trajao od 2004. do 2008. godine.
Za javnost ne tako jasni poslovi imaju i jedno sudsko finale, vezano za zgradu pored Tološke šume. Kroling je nedavno sudski naplatio od Univerziteta dug od milion i 300 hiljada eura.
U one dvije zgrade preko puta Delte, od 600 stanova, Univerzitetu nije pripalo više od sto, veli Pejović. A one su, kao i ona kod Tološke šume, izgrađene na univerzitetskom zemljištu, kao kompenzacija za stanove.
“To je bila dobra ideja, ali nije sprovedena do kraja na način da ostane u interesu Univerziteta. Bilo je zloupotreba. Stanković, koji je bio rektor od 2004. do 2008. počeo je da radi univerzitetsku zgradu u Džordža Vašingtona u vrijeme kad se kvadrat nije mogao prodati za 1.000 eura, da bi nastao građevinski bum i kvadrat je skočio na 2.500. Univerzitet je tada od prodaje stanova u njoj imao veliki priliv. Nikoga nije više bilo briga koliko daje država, mislili su da će takvo stanje vječno trajati“, tvrdi Pejović.
U cijeloj priči, teško je objasniti kako je Univerzitet počeo da gubi na poslovima na kojima nije ulagano ništa do zemljišta, i to sa firmom za koju se pouzdano zna da grca u velikim problemima, mada svakako ne zbog Univerziteta.
„Dugovi prema Krolingu pojavili su se zbog zgrade 3 fakulteta, koja je dogovorena po jednom idejnom projektu, a kako smo mi megalomani, osnovni projekat se širi za nekoliko hiljada metara i izvođač je tražio tu razliku“, kaže predsjednik Upravnog odbora.
Pejović je mišljenja da se gradnjom dvije zgrade preko puta Delte nepotrebno krčmilo univerzitetsko zemljište, te da je sto stanova malo u odnosu na 600 izgrađenih i na vrijednost ustupljenog zemljišta na ekskluzivnoj lokaciji.
Favorizovanje privatnih univerziteta?: Da je urušavanje državnog univerziteta dio šire i planirane strategije, radi favorizovanja privatnih univerziteta, pričaju i šuškaju mnogi, ali bez mnogo dokaza, osim razumski neobjašnjivog rasula u koji je sve dublje tonuo UCG. Rektor Predrag Miranović, naslijedio je Stankovića, i teško je kazati koje je probleme naslijedio, a koji su generisani za njegova „rektorovanja“ koje traje već šest godina.
Crna Gora ima dva privatna univerziteta „Donja Gorica“ i „Mediteran“ na kojima studira ukupno oko pet hiljada studenata. Studije na njima oko tri puta su skuplje nego samofinansiranje na državnom univerzitetu, ali su zato njihovi studenti u mnogim segmentima po pravima izjednačeni sa onima sa UCG. Naravno, u maloj zemlji kao Crna Gora, vode se tihi i otvoreni ratovi čak i za studente, pa to u praksi, kako kaže Bjelica, izgleda ovako:
“Jedan od rektora dva privatna univerziteta izjavio je nedavno u jednoj TV emisiji da jedan budžetski student košta državu 2.700 eura. Da je taj podatak tačan, mi bi 54 miliona dobijali od države. Jedan student ne košta ni hiljadu eura! A tvrdim da jedan ozbiljan fakultet državnog univerziteta, i ovakav kakav je, ima više kvalitetnih kadrova nego oba univerziteta zajedno. I to oni znaju.“
I Pejović je pristalica teze o favorizovanju, navodeći za to primjer: „Prošle godine nam je na fakultet tri puta dolazila inspekcija, da vidi da nije možda primljeno više nego što treba, kako bi se studenti preusmjeravali na privatne univerzitete. Ali, ne treba kriviti ove sa privatnih univerziteta, već inertnost ovih sa državnog“, kaže sagovornik Portala Analitika.
I zaista - studenti Građevinskog fakulteta nedavno su uručili “diplomu” jednom asistentu za “zaslugu” što je do njega teže doći nego do premijera ili predsjednika države.
A novinarsko iskustvo kazuje - u pisanju tekstova na temu Univerziteta Crne Gore, ne može se računati mnogo na pomoć profesora i asistenata, razjedinjenih po svim šavovima, uključujući i partijske, i uglavnom potpuno nezainteresovanih za opštiji interes od onog ličnog. Što se tiče pomenute “diploma”, malo ko je na UCG ne zaslužuje. I to je ono što zabrinjava mnogo više nego par miliona duga i podstiče skepsu u skori izlazak na “zelenu granu”.
Gordana BOROVIĆ
